Γιατί ο Κωστής Μοσκώφ;
Ο Δρόμος στην προσπάθειά του να έχει μια παρουσία στην υπόθεση των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση και τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, συνεχίζει στο μονοπάτι της ιστοριογραφίας με έναν ιδιαίτερο και σημαντικό διανοούμενο, τον Κωστή Μοσκώφ. Ειδική και γόνιμη περίπτωση και αξιοπρόσεκτο έργο, έχει περάσει στην αφάνεια, γιατί δεν ανήκει –όπως νομίζουν– στην ορθόδοξη αριστερή οικογένεια, αλλά ούτε και στην άλλη πλευρά άσχετα αν η καταγωγή του βρίσκεται στους κόλπους της αστικής τάξης.
Ο ίδιος ήταν τοποθετημένος στην κομμουνιστική αριστερά παρότι το έργο του ξέφευγε από σημάνσεις και έσπαγε ιδεολογικά και πολιτικά ταμπού. Η συνάντησή του με τον τόπο και τους καημούς του λαού του και ο έρωτάς του για την ιστορία θα τον κάνει να παράξει πρωτότυπο έργο και να προσπαθήσει να φωτίσει μια δυο περιοχές που η κλασσική μαρξιστική ιστοριογραφία δεν ακουμπούσε. Ο ίδιος θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην συνάντηση του Ελληνισμού με την Ορθοδοξία και θα ασχοληθεί με τον τρόπο και το βάθος που αυτές οι δύο διαστάσεις θα σημαδέψουν και τη σύγχρονη ιστορία. Αυτή η ιδιοτυπία του ερμηνεύονταν από την κομματική στέγη (χώρος του ΚΚΕ) είτε σαν προϊόν των μεγάλων δυσκολιών που συναντούσε με την υγεία του είτε σαν αποτέλεσμα μεγάλης απογοήτευσης. Από ένα σημείο και μετά βρήκε ο ίδιος μια διέξοδο προσφέροντας ένα αξιολογότατο έργο στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου διαδίδοντας τα σύγχρονα ελληνικά γράμματα, φέρνοντας πιο κοντά τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου.
Στο έργο του Μοσκώφ βλέπουμε ενδιαφέροντα και γόνιμα σχήματα για το ιδεολογικό και πολιτιστικό εποικοδόμημα του μεταπρατικού χώρου. Το έργο του είναι ένα «παράθυρο» για το ρίζωμα στο χρόνο και στη παράδοση αλλά ταυτόχρονα ο ίδιος έκανε πρακτικά βήματα για την συνάντηση της Ελλάδας και του κόσμου της Ανατολικής Μεσογείου
ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ του έργο δεν είναι μεγάλο ειδικά το ιστορικό. Δύο κυρίως βιβλία και μερικά δοκίμια. Κι όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Το ένα «Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα – Ιδεολογία του μεταπρατικού χώρου» (1972) και το άλλο «Θεσσαλονίκη, τομή της μεταπρατικής πόλης, 1700 – 1912» (1974). Το πρώτο βιβλίο θα γνωρίσει μερικές εκδόσεις και συμπληρώσεις και θα «δεθεί» με μια εκτενέστερη μελέτη με τίτλο «Εισαγωγικά στην Ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης – Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα» (1978).
Ο Μοσκώφ αναμετριέται γενικά με το ζήτημα της εθνικής και κοινωνικής αλλοτρίωσης της Ελλάδας από την Μητρόπολη της Δύσης. Ονομάζει την εθνική και κοινωνική αλλοτρίωση ως εξάρτηση και προσπαθεί να δει τους σταθμούς, τις ιδιαιτερότητες και τους τρόπους που αυτή συνδέεται με την ελληνική κοινωνία και την εξέλιξή της, πώς αυτή επιδρά και τι σημαίνει για τις περιοχές της ιδεολογίας. Δεν θέτει απλά ζήτημα (όπως ο κυρίαρχος λόγος) ότι η Ελλάδα εμφανίζει καθυστέρηση συγκρινόμενη με την αναπτυγμένη Δύση, αλλά ερμηνεύει ως καθοριστικό στοιχείο της σύγχρονης πορείας την ειδική αλλοτρίωση, κοινωνική και εθνική, που επιβλήθηκε από την Δύση στον ελλαδικό χώρο. Τον απασχολεί ιδιαίτερα η ιδεολογία του μεταπρατικού χώρου.
Δούλεψε πολύ ο ίδιος για να καταλήξει σε συμπεράσματα, ιδιαίτερα σε αρχεία και βιβλιοθήκες, για να κατανοήσει και να συλλάβει το κοινωνικό γίγνεσθαι και να εκφράσει μια άποψη. Η επαφή με αυτό του το έργο (όπως αργότερα με δοκίμια που έχουν το ίδιο περιεχόμενο) είναι γόνιμη, ανοίγει ορίζοντες, δεν κλείνει ζητήματα και μεγάλο μέρος του έργου του χρησιμεύει ως υλικό για κατοπινούς συγγραφείς. Είναι τεκμηριωμένος, προβάλλει εκτιμήσεις και επιχειρήματα και είναι αρκετά σεμνός. Δεν έκανε καριέρα με ό,τι αυτό σημαίνει σήμερα για έναν διανοούμενο μέσα στον ακαδημαϊκό χώρο και τις νόρμες που έχει.
Αρκετοί θα τον κατατάξουν στην ιστορική σχολή που εγκαινίασε ο Μπρωντέλ, η οποία εξετάζει περιοχές της ιστορίας αλλά μέσα από την διάρκεια κι όχι την απλή καταγραφή των γεγονότων και την ακολουθία τους. Στοιχείο όχι αρνητικό γιατί πρέπει να ειδωθούν οι ιδιαιτερότητες ενός τόπου, μιας περιοχής κ.λπ. μέσα στην διάρκειά τους. Η Ελλάδα ως μεταπρατικός χώρος καλύπτει μια διάρκεια που δεν είναι απλά «μεταπολεμική», «μεταπολιτευτική» ή «μεσοπολεμική» ή ακόμα προϊόν σκέτα της βαυαροκρατίας ή του εκφυλισμού της «μεγάλης ιδέας» κ.λπ. Η εννοιολογική αναπαράσταση του ελλαδικού χώρου ως «μεταπρατικού» ή αλλιώς «εξαρτημένου» έχει μεγαλύτερη διάρκεια από κάθε ξεχωριστή εποχή που προαναφέρθηκε και αποτελεί ένα δομικό στοιχείο που αναπαράγει και αναπαράγεται μέσα στο χρόνο.
Η έννοια του «αντιστασιακού» έθνους –κατά Σβορώνο– έχει μεγαλύτερη ακόμα διάρκεια. Καλύπτει μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή αιώνων του νέου ελληνισμού, από το ύστερο Βυζάντιο κι όχι τα περίπου 200 χρόνια που εξετάζει το έργο του Κ. Μοσκώφ.
ΣΗΜΕΡΑ, λίγος λόγος γίνεται για το έργο του Κωστή Μοσκώφ και το γεγονός θέλει μια ερμηνεία. Αν ψάξει κανείς στο διαδίκτυο θα βρει αναφορές στο ποιητικό του έργο. Και αυτό είναι σημαντικό, γιατί εκεί αποτυπώνεται το πόσο φλογισμένος και φλογερός, πόσο ερωτικός για τον Άλλο ήταν ο Μοσκώφ. Η ερμηνεία όμως για την σιωπή γύρω από τις απόψεις του (και η μη επανέκδοση βιβλίων του) σχετίζεται με πολλές αλλαγές στο ιδεολογικό και πολιτικό τοπίο. Εύκολα τον ξεπερνούν ως παλιάς κοπής διανοητή και ταμπουρωμένο σε παλιά, ίσως ξεπερασμένα σχήματα.
Νομίζουμε ότι οι λόγοι είναι κυρίως πολιτικοί και ιδεολογικοί με την εξής έννοια: Ο Μοσκώφ έθετε σαν στόχο την απελευθέρωση και από την εθνική και από την κοινωνική αλλοτρίωση από την δυτική Μητρόπολη. Επομένως δεν χωρά στα σχήματα των ιστοριογράφων της δυτικότροπης αστικής πλευράς που δεν βλέπουν τίποτα μεταπρατικό και εξαρτημένο – συμπληρωματικό στην ελληνική κοινωνία. Από την άλλη ήταν πάντα τοποθετημένος στο πλευρό του προλεταριάτου και υπερασπιστής του κινήματος που έπρεπε να αναπτυχθεί για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και τη χειραφέτηση. Δεύτερο, ονομάτιζε το σχήμα της εθνικής και κοινωνικής αλλοτρίωσης, ως εξάρτηση. Ο όρος αυτός (και ιδιαίτερα η ουσία του) έχει δεχθεί πολλαπλά πυρά εξ αριστερών, θεωρείται στοιχείο «καθυστέρησης» ως προς τον αντικαπιταλιστικό αγώνα. Πίσω από την απόρριψή του υπάρχει η άλλη οπτική που έχει υιοθετήσει η Αριστερά, από τον Περισσό ως τις εξωκοινοβουλευτικές ομάδες πως η Ελλάδα είναι πλέον μια ιμπεριαλιστική χώρα. Επομένως το έργο του Μοσκώφ είναι εντελώς παρωχημένο – «άσε που είναι και νεοορθόδοξος».
ΟΠΩΣ στην περίπτωση του Ν. Σβορώνου, ο Δρόμος έβλεπε στο έργο του ένα «παράθυρο» για την ερμηνεία της πορείας του νέου ελληνισμού, έτσι στο έργο του Μοσκώφ βλέπουμε ενδιαφέροντα και γόνιμα σχήματα για το ιδεολογικό και πολιτιστικό εποικοδόμημα του μεταπρατικού χώρου. Το έργο του είναι ένα «παράθυρο» για το ρίζωμα στο χρόνο και στη παράδοση αλλά ταυτόχρονα ο ίδιος έκανε πρακτικά βήματα για την συνάντηση της Ελλάδας και του κόσμου της Ανατολικής Μεσογείου, δηλαδή των λαών και των πολιτισμών του χώρου αυτού. Άρα πέρα από βαθιά ελλαδικός υπήρξε και πρακτικά διεθνιστής κι όχι μόνο στα λόγια.
Στο αφιέρωμα που ακολουθεί αναδημοσιεύουμε ένα δοκίμιο από την συλλογή «Δοκίμια Ι», εκδόσεις Εξάντας, 1979, με τίτλο «Δομές και πράξη στην ελληνική ιστορία» που ο συγγραφέας είχε γράψει στον Πλαταμώνα το 1973.
«δ»
ΚΛΙΚ στην εικόνα...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου