ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ...

ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ  ΑΝΑΣΤΑΣΗ...

ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

Η Αθήνα σχεδόν άδεια, με το "δρόμο της Αριστεράς" στο χέρι και πρώτη στάση - πέρασμα από το αγαπημένο βιβλιοπωλείο "ΝΑΥΤΙΛΟΣ" και τον Γιώργο Τσάκαλο να με υποδέχεται υγιέστατος και ορθός!  Ο Κωστής Χριστόπουλος, έφυγε για την κοινή μας πατρίδα. Πολιτική κουβέντα και στην τσάντα τα νέα αποκτήματα:

√ "ΤΟ ΚΟΙΝΟΝ των ωραίων τεχνών" με πλήθος φίλων να το κοσμούν με τη συμμετοχή τους!

√ ‌"ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ- Δεκατρία κείμενα για τον Μισέλ Ουελμπέκ", συλλογικός τόμος των τόσο ποιοτικών εκδόσεων"αντίποδες"!

√ ‌"Θάνατος, ο μελλοθάνατος -     Μια προσπάθεια χριστιανικής ματιάς στον Θάνατο, την Ανάσταση και την Ελπίδα" του αγαπημένου Θανάση Ν. Παπαθανασίου από το 'σταυροδρόμι" την εκκλησιαστική κοινότητα του Αγίου Φιλίππου στο Θησείο!!!

Πολύωρη στάση για καφέ και διάβασμα στον ΧΑΣΑΝ της Μεσολογγίου!

Στον "δ ρ ό μ ο ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ" επίσης, γράφει στο τόσο επίκαιρο κείμενό του ο Θανάσης Παπαθανασίου:

 «Απ-ανθρωποποίηση; Η "μεγάλη επανεκκίνηση" και το ποδαρικό "απο-"»

"...Στη χριστιανική οπτική ο άνθρωπος καλείται σε πλήρη ανθρωποποίηση, αλλά μέσω ενός δρόμου ερωτικού: ο αγαπημένος/ η αγαπημένη σου δίνει αυτά που δεν μπορεί να τα γεννήσει η ατομικότητα σου, όποιον χημικό πλούτο κι αν διαθέτει αυτή. Ο Άλλος/ η Άλλη είναι το ανυπότακτο η έκπληξη.

 Αντίθετα, ο αλγόριθμος υπόσχεται τον ουρανό με τ' άστρα, αλλά σε ένα σύμπαν απ' όπου ξορκίζεται το ανυπόταχτο, η έκπληξη, η ελευθερία ως μπελάς..."

Και επειδή η Απ-ανθρωποποίηση και η θανατίλα σκέπασαν με τόση ένταση τη ζωή μας τα τελευταία χρόνια, μόνη Ελπίδα η Ανάσταση!

 Για του χριστιανούς η ανάσταση είναι η απάντηση στην τραγικότητα του θανάτου, όπως γράφει στο βιβλίο του ο Θανάσης Παπαθανασίου! Και επιμένει στο επίμετρο του βιβλίου του:

 "Η αναστάσιμη χαρά αναμετριέται με τη μιζέρια. Στην αναμέτρηση αυτή η θέση μας δεν είναι στις κερκίδες."!!!

Η διαδρομή μου αυτή Περιστέρι, Μετρό- Πανεπιστήμιο, Ναυτίλος και Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο, καφε-ΧΑΣΑΝ γίνεται πολλά χρόνια, που όμως, όταν τα χρόνια περάσουν αντιλαμβάνεσαι πόσο σημαντικοί ήταν στο πέρασμά σου τα πρόσωπα, τα στέκια! Η ίδια σου η ζωή!!!

Καλή Ανάσταση, αδερφοί!

ΠΗΓΗ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ fb

Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Θάνατος ο μελλοθάνατος

Μια προσπάθεια χριστιανικής ματιάς

στον Θάνατο την Ανάσταση και την Ελπίδα

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου «Θάνατος ο μελλοθάνατος» του Θανάση Ν. Παπαθανασίου που μόλις κυκλοφόρησε

Ο θάνατος είναι πραγματικότητα αναπόφευκτη. Κι όμως ο σύγχρονος άνθρωπος πανικοβάλλεται στη σκέψη του και αυταπατάται ότι τον αποφεύγει… αποφεύγοντας να στοχάζεται για αυτόν.

Αντίθετα, η χριστιανική πίστη εμπεριέχει ερμηνεία του θανάτου και εμπνέει στάση ζωής απέναντί του. Το βιβλίο επιχειρεί να συνοψίσει τη πίστη αυτή, η οποία στην πραγματικότητα καλεί τον άνθρωπο να αναμετρηθεί με ένα αβυσσαλέο μυστήριο. Στην χριστιανική οπτική λοιπόν ο θάνατος είναι μελλοθάνατος, και την κατάργησή του θα φέρει η ανάσταση. Κι όλα αυτά, όχι ως αδάπανες μεγαλοστομίες, αλλά ως ελπίδα η οποία (μακάρι να) δονεί την καθημερινότητά μας και (να) προσφέρει προσανατολισμό στις επιλογές και στις πράξεις μας. Γιατί θάνατος δεν είναι μόνο η αποσύνθεση της ανθρώπινης υπόστασης, είναι και η αποσύνθεση των σχέσεων και του δίκιου.

Το παράλογο του πόνου των αθώων.

Το παράλογο του πόνου των αθώων.

Του ΘΑΝΑΣΗ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Στις 29 Δεκεμβρίου οι Χριστιανοί εορτάζουν τα αθώα θύματα της ιστορίας, αυτά που βιώνουν την ασύλληπτη οδύνη: το αδιανόητο άδικο και το παράλογο. Γιατί το κακό είναι εξ ορισμού παράλογο, αβυσσαλέα και απάνθρωπα παράλογο. Δεν ρωτά, δεν παίρνει την άδεια κανενός, δεν νοιάζεται για το δίκιο...

Στις 29 Δεκεμβρίου, μέσα στην ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων, το εκκλησιαστικό εορτολόγιο ζητά από τους πιστούς να μην αράξουν σε ψευδοΧριστούγεννα, να μην αράξουν δηλαδή σε έναν εορτασμό απονευρωμένο από τη ρήξη με το κακό και τ’ άδικο.

Στις 29 Δεκεμβρίου τιμώνται τα βρέφη, τα οποία, σύμφωνα με το ευαγγέλιο του Ματθαίου, σφάχτηκαν με εντολή του βασιλιά Ηρώδη στην προσπάθειά του να εξοντώσει τον Ιησού. Η Εκκλησία έχει δεχτεί τα βρέφη αυτά ως τους πρώτους μάρτυρες, ως άγιούς της. Δεν θα μπω στη συζήτηση για τη ιστορικότητα της αφήγησης. Θα κοντοσταθώ σε συγκλονιστικά νοήματά της:

Τα βρέφη δεν επιλέγουν ιδεολογικό προσανατολισμό. Τα βρέφη είναι ο κορυφαίος συμβολισμός ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΦΤΑΙΧΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΦΗΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ. Τα βρέφη του Ευαγγελίου δεν είναι άγια επειδή δήλωσαν Χριστιανοί. ΕΙΝΑΙ ΑΓΙΑ ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΑΘΩΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΠΑΝΘΡΩΠΙΑΣ. Ανοίγει γενναία μια ευρεία προοπτική για τους αθώους, πέρα από κάθε θρησκευτικό, εθνικό, ιδεολογικό προσανατολισμό...

Ο Ματθαίος δίνει δραματικό τόνο, επικαλούμενος μια παλιά προφητεία:

 
«Ακούστηκε στη Ραμά κραυγή, θρήνος, κλάματα και στεναγμός βαρύς. Για τα παιδιά της κλαίει η Ραχήλ και πουθενά δε βρίσκει παρηγοριά, γιατί δεν υπάρχουν πια στη ζωή» (Ιερεμίας 31:15).

Η ασύλληπτη οδύνη και το αδιανόητο άδικο δεν αντέχονται. Ναι, ο ταλαίπωρος που θα επιβιώσει, «πουθενά δε βρίσκει παρηγοριά». Δεν χρειάζονται θεολογικά τερτίπια που βγάζουν λάδι το κακό και το άδικο. Ο Χριστός – βρέφος ήταν από τους πρόσφυγες εκείνους που σε εκείνη τη συγκυρία πέρασαν τα κύματα και τους φράχτες και διέφυγαν εκείνη τη σφαγή. Αλλά όχι τη ρήξη με το κακό και τ' άδικο. Η προσφυγιά του ολοκληρώθηκε στον Γολγοθά, όταν τη θυσία των αθώων την έκανε –στο πρόσωπό του– θυσία ηθελημένη, ώστε να πάψει ο θάνατος και το άδικο να είναι το τέρμα των πάντων. Για την Εκκλησία, τα νήπια ήδη «συμβασιλεύουν με τον Χριστό».

Σάρκα ή σαρκοφάγος;

Πολυμορφία και ιεραποστολική φύση της Εκκλησίας

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου*

Εισήγηση στη συνάντηση εργασίας του Συνδέσμου Ιεροψαλτών Αττικής «Ρωμανός ο Μελωδός & Ιωάννης ο Δαμασκηνός» και της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας, Τετάρτη 24-11-2021, στον χώρο της ΑΕΑΑ.

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με την ψηλάφηση τριών ορισμών.

Πρώτον: Τι είναι σάρκα.

Η σάρκα είναι εαυτός μας. Δεν είναι περιτύλιγμα,  δεν είναι τσόφλι, δεν είναι φυλακή. Είναι εαυτός μας. Ασώματος άνθρωπος δεν υπάρχει, και γι’ αυτό δεν θα υπάρξει ασώματη ανάσταση. Κι όταν λέμε ότι ο Χριστός σαρκώθηκε, δεν εννοούμε ότι η θεότητά του φώλιασε μέσα σε ένα σάρκινο περιτύλιγμα, τσόφλι ή φυλακή. Σάρκα του Χριστού έγινε ο πλήρης άνθρωπος. Και πλήρης άνθρωπος σημαίνει και σώμα και ψυχή και νου και πράξη και δημιουργικότητα. Επαναλαμβάνω: Η σάρκα είναι εαυτός μας. Δεν είναι περιτύλιγμα,  δεν είναι τσόφλι, δεν είναι φυλακή.

Δεύτερος ορισμός: Τι είναι σαρκοφάγος.

Νηστεία είναι η τέχνη να πεινάς και να διψάς

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου από το fb

Στις 15 Νοεμβρίου για τους πιστούς ξεκινά η πορεία προς τα Χριστούγεννα. Κι επειδή "πορεία προς" σημαίνει πως δεν είσαι φτασμένος, αλλά κινείσαι προς τον αγαπημένο σου, γλέντι δεν θα κάνεις μέχρι να σμίξετε. Άρα, μέχρι τότε νηστεία!

Και κάτι ακόμη, που κάνει τη νηστεία εξαιρετικά επίκαιρη σήμερα (πνευματικά και κοινωνικά και πολιτικά, ή μάλλον: πνευματικά και γι' αυτό και κοινωνικά και πολιτικά):

«Νηστεία είναι η τέχνη να πεινάς και να διψάς. Η πείνα και η δίψα είναι πάντα τα σημάδια ότι μια ζώσα ύπαρξη έχει αρχίσει να φθείρεται και δεν θα επιβιώσει αν δεν λάβει απ’ έξω ενίσχυση υπό τη μορφή της τροφής.

Στη χριστιανική οπτική, όμως, η πείνα και η δίψα θα μεταμορφωθούν σε αναζήτηση του ουσιώδους για τους ανθρώπους, δηλαδή της τροφής που δεν χάνεται (Ιω. 6:27). Το Ευαγγέλιο λέει ότι ο Χριστός ήρθε αντιμέτωπος με τον διάβολο στην έρημο αφού πρώτα πείνασε (Ματθ. 4:2-3, Λουκ.4:2-3). Ήταν ένας πεινασμένος και διψασμένος Θεάνθρωπος αυτός που έδειξε μια νέα έξοδο από τους τρεις μείζονες θρησκευτικοπολιτικούς πειρασμούς του ανθρώπου: το θαύμα που σκλαβώνει την ελευθερία, το μυστήριο της αυτοεπιβεβαίωσης και την εξουσία που υποτάσσει.

Το να είσαι Χριστιανός συμπίπτει με το να πεινάς και να διψάς, δηλαδή με το να είσαι μια ανολοκλήρωτη ύπαρξη, μια ύπαρξη εν τω γίγνεσθαι, καθ’ οδόν μέχρι να στηθεί το τελικό συμπόσιο, σε εμπόλεμη κατάσταση μέχρι την Ανάσταση, πεινασμένος και διψασμένος για δικαιοσύνη. Αν δεν είμαστε σε θέση να μαρτυρήσουμε αυτή την προφητική οπτική, ό,τι θα απομείνει από τον χριστιανικό βίο θα είναι μια υπόθεση διαιτολόγων και μαγείρων. Και σε τέτοια περίπτωση, ας τ’ αφήσουμε σ’ αυτούς».

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου,

επίλογος στο μελέτημά μου: «Η χριστιανική νηστεία στη μετανεωτερική κοινωνία. Ψηλάφηση των κριτηρίων», Σύναξη 133 (2015), σσ. 81-97.

Θ.Ν.Π. / 14-11-2020

ΥΓ: Η ζωγραφιά είναι της Lily Yakupova ( Ufa, Ρωσία), https://www.artmajeur.com/.../yaku.../artworks/11435816/city

Προς Θεού, όχι αεροστεγείς!

 Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου,

 Αν. Καθηγητή της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας, Διευθυντή του περιοδικού «Σύναξη»

Σχόλιο στη γιορτή του Αγίου Πνεύματος και της Πεντηκοστής

Η λέξη «πνεύμα» σημαίνει φύσημα, άνεμος. Από τον πλούτο της πανανθρώπινης εμπειρίας και των ανθρώπινων γλωσσών, αυτό –το φύσημα, ο άνεμος– προκρίθηκε, για να σκιαγραφηθεί μια ύπαρξη ασύλληπτη, ελεύθερη, ασυμμάζευτη: το Άγιο Πνεύμα. Γιατί έτσι εμφανίζεται στην χριστιανική αφήγηση αυτή η θεϊκή υπόσταση: ως κάποιος που βρίσκεται παντού, γεμίζει τα πάντα, χαρίζεται σε όλους, αγγίζει όλους, μα… δεν αρπάζει κανέναν!

Η συνέχεια του κειμένου ΕΔΩ

ΠΗΓΗ: https://dimoskaipoliteia.gr/2021/06/16/pros-theou-ochi-aerostegeis/

Ανάρτησηη από:geromorias.blogspot.com

22 Φεβρουαρίου, η ξεχωριστή:

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου

Γιε μου,

«τι να σου πω, σπλάχνο μου και γιε των προσευχών μου;

Σε άνθρωπο ανόητο μην υποταχτείς και το δυνάστη μην τον λογαριάσεις. Για την αλήθεια ν' αγωνίζεσαι ως το θάνατο, κι ο Κύριος ο Θεός θα πολεμάει για σένα…

Να μη λιχνίζεις σ’ όποιον λάχει άνεμο, μην παίρνεις όποιο να ’ναι μονοπάτι... Ο άνθρωπος της υπομονής θ’ αντέξει ως την κατάλληλη στιγμή, κι ύστερα η χαρά γι’ αυτόν θα ξεπροβάλει...

Μίλα εσύ για χάρη του άλαλου. Δίκαια κρίνε κι υπερασπίσου το δίκιο του κατατρεγμένου, του δυστυχισμένου, του φτωχού».

[Παλαιά Διαθήκη: Παροιμ. 31:2 και Σοφία Σειράχ 4:27-28, 1:23].

Θ.Ν.Π./22-2-2021.

ΥΓ: Η ζωγραφιά: https://www.art-max.com/.../prehistoric-man-paint-2-3-3-4/

Στις 2 Φεβρουαρίου ένας φτωχός Ιησούς…

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου

Σχεδόν σαράντα μέρες μετά τα Χριστούγεννα, γιορτάζεται η Υπαπαντή, δηλαδή το γεγονός ότι η Μαρία και ο Ιωσήφ πήγαν («πρόσφεραν») τον σαρανταήμερο Ιησού στον ναό, όπως όριζε ο θρησκευτικός τους νόμος. Απλή ρουτίνα, ε; Για να δούμε όμως μήπως μια άλλη δυναμική υποφώσκει εδώ…

Πρώτα απ’ όλα, την Υπαπαντή την εξιστορεί μόνο το ευαγγέλιο του Λουκά, το οποίο έχει τη δική του ρετσινιά ως το «ευαγγέλιο των καταπιεζόμενων και των φτωχών». Είναι ενδεικτικό ότι στη γέννηση του Χριστού ο Λουκάς δεν είχε μνημονεύσει τους τρεις Μάγους και τα ακριβά δώρα τους, είχε μνημονεύσει όμως τους τσοπάνηδες. 

Ερχόμαστε στην Υπαπαντή. Όταν ο Λουκάς την περιγράφει, γράφει ότι οι γονείς του Ιησού «έπρεπε να προσφέρουν και θυσία ένα ζευγάρι τρυγόνια ή δυο μικρά περιστέρια». Φράση απλούλα, ε; Κι όμως, γεμάτη δυναμικά συμφραζόμενα: Βάσει του θρησκευτικού νόμου, οι γονείς κανονικά έπρεπε να προσφέρουν άλλα, ακριβότερα πράγματα: ένα χρονιάρικο αμνό κι ένα νεοσσό περιστεράς ή τρυγόνας. Η οικονομικά ευτελέστερη θυσία που πρόσφεραν λοιπόν ο Ιωσήφ και η Μαρία ήταν ακριβώς η θυσία που προβλεπόταν να προσφέρουν οι φτωχοί! 

Το ευαγγέλιο δεν κάνει ρεπορτάζ. Φωτίζει ηθελημένα μια συγκεκριμένη θεολογική επιλογή. Καθόσον «ο Ιησούς του Λουκά είναι […] ο μεγάλος εραστής όλων των περιφρονημένων και άκληρων αυτού του κόσμου: των πτωχών, των αμαρτωλών, των Σαμαρειτών και των γυναικών».

Θ.Ν.Π. / 1-2-2021

ΥΓ 1: Για την αφήγηση της Υπαπαντής βλ. Λουκ. 2:22-24. Για την κανονική, ακριβότερη προσφορά βλ. Παλαιά Διαθήκη, Λευιτ. 12:6-8. Τα παραθέματα είναι από το Stanley B. Marrow, «Τα λόγια του Ιησού στα Ευαγγέλια (μτφρ. Σ. Αγουρίδη), εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 1986, σσ. 130-131. Βλ. και Π. Ν. Τρεμπέλας, «Υπόμνημα εις το κατά Λουκάν ευαγγέλιον», εκδ Σωτήρ, Αθήναι 1983, σ. 102.

ΥΓ 2: Για τη θυσία των φτωχών (την οποία πρόσφερε η φαμίλια του Ιησού στην Υπαπαντή) και για ότι δεν φαίνεται να είχε πλουτίσει από τα δώρα των Μάγων, το οποία, σύμφωνα με μια παράδοση, τα ξόδεψε στην προσφυγιά της Αιγύπτου, βλ το βιβλίο μου «Ο Θεός μου ο Αλλοδαπός», εκδ. Εν Πλω, Αθήνα 2018 (έκδ. 5η), σ. 70.

YΓ 3: Η εικόνα, από το https://www.goarch.org/presentation

ΠΗΓΗ: https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=1850945171732122&id=100004499701107

Ανάρτησηη από:geromorias.blogspot.com

“Ὁ τιμουλκῶν σῖτον δημοκατάρατος”

“Ὁ τιμουλκῶν σῖτον δημοκατάρατος”

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου

Παραθέτω απόσπασμα από τον Μέγα Βασίλειο, μιας και είναι των τριών Ιεραρχών. Σαν γράμμα προς φαρμακευτικές εταιρίες του 2021 και τα τσαλίμια τους για την μεγιστοποίηση του κέρδους σε καιρό λοιμού. Τσαλίμια, όχι ως κάτι τάχα αδιανόητο που αίφνης το σκαρφίστηκαν κάποιοι κακοί, αλλά ως κανονικότατα σκέρτσα στον κανονικότατο χορό του αδηφάγου καπιταλισμού.

«Μην αυξάνεις τις τιμές ανεβάζοντάς τες μόλις ο κόσμος πέσει σε ανάγκη. Μην περιμένεις να λείψει το σιτάρι για να ανοίξεις τις σιταποθήκες σου. Όποιος ακριβαίνει το σιτάρι, έχει την κατάρα του κόσμου. Μην περνάς τον λιμό για χρυσάφι, και τις στερήσεις της κοινωνίας για δική σου καλοπέραση. Μην καπηλεύεσαι τις συμφορές των ανθρώπων, μην κάνεις την οργή του Θεού ευκαιρία να πλουτίσεις. Αποβλέπεις στον χρυσό και δεν βλέπεις τον αδερφό. Ξέρεις καλά να διακρίνεις τα γνήσια από τα πλαστά χρήματα, αγνοείς όμως τον αδερφό σου, παρόλο που βρίσκεται σε ανάγκη. Η ομορφιά του χρυσαφιού σε υπερευχαριστεί, δεν λογαριάζεις όμως πόσοι στεναγμοί φτωχών σε ακολουθούν».

Τι φοβερό το «δημοκατάρατος» - αυτός που επισύρει «την κατάρα του κόσμου»! Ε, όχι με ξόρκια και βογγητά! Η κατάρα / η αποδοκιμασία του «δήμου» αφορά την πράξη. Κάτι πρέπει να γίνει μ’ αυτό τον χορό!

Θ.Ν.Π. / 29-1-2021

ΥΓ 1: Το έγραφα και στο κείμενό μου στην πρόσφατη «Σύναξη». Η δεσποτεία εταιριών (των οποίων τη σκόνη τρώνε οι εκλεγμένες κυβερνήσεις σε κάθε επίπεδο – διαχείρισης του κυβερνοχώρου, της έρευνας, της υγείας κλπ) είναι ο χάρτης του σήμερα. Η κατάρα / αποδοκιμασία του «δήμου» αφορά και την απόκτηση διαυγούς ματιάς. Πράξη είναι κι ο κόπος γι’ αυτή την απόκτηση.

ΥΓ 2: Έλεος! Μη σκοντάψουμε στη φράση περί οργής του Θεού! Είναι ζητήματα χιλιοεξηγημένα. Οι ανθρωποπαθείς εκφράσεις (ο Θεός «οργίζεται», «λυπάται», «ξεχνάει», «μισεί» κλπ) είναι τρόπος (κατά τη γνώμη μου, τρόπος πολύ ζωντανός, κι όχι απόβλητος) για να καταδειχτεί ποιοι τρόποι ζωής αντιβαίνουν βάναυσα στο θέλημα του Θεού. Κι από το να κολλήσει κανείς σε ερωτήματα που είναι ανοιχτά (σαν ερωτήματα περί του δρόμου σε κάποιον που ακόμη είναι καθ’ οδόν), θεωρώ σημαντικότερο το να αποφασίσει με ποιους θα πάει και ποιους θ’ αφήσει. Λακωνική υπενθύμιση: ο Μέγας Βασίλειος έχει γράψει την πραγματεία «ότι δεν είναι ο Θεός αίτιος των κακών».

ΥΓ 3: Το απόσπασμα, απόδοση από το πρωτότυπο στην Patrologia Graeca 31:265.

YΓ 4: Η ζωγραφιά: Carl Schleicher (1825-1903), “O τοκογλύφος”, http://www.artnet.com/.../the-pawnbroker...