Του Νικόλα Δημητριάδη
Αυτές τις μέρες, λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων στην Ουκρανία και της εκεί επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών, είχαμε την ευκαιρία να «ξαναθυμηθούμε» τους ξεχασμένους Έλληνες της Μαριούπολης. Οι Μαριουπολίτες είναι απόγονοι των Ελλήνων της Κριμαίας, που μετακινήθηκαν στα βόρεια παράλια της Αζοφικής Θάλασσας στα τέλη του 18ου αιώνα. Εκεί ιδρύσανε μία νέα πόλη, την οποία ονόμασαν «Μαριούπολη» προς τιμήν της Παναγίας, καθώς και μια εικοσάδα χωριών στα περίχωρά της, στα οποία έδωσαν ονόματα όπως «Αθήνα», «Βυζάντιο» και «Κωνσταντινούπολη». Η τοπική διάλεκτος των Μαριουπολιτών, τα «ρουμαίικα» αποτελούν ένα ιδιαίτερο γλωσσικό κράμα, καθώς από τη μία έχει υποστεί πολλές αλλοιώσεις στο διάβα των αιώνων και από την άλλη διατηρεί αρκετά αρχαϊκά στoιχεία. Αντίστοιχα με τους αρχαϊσμούς που βλέπουμε και σε άλλες ακριτικές διαλέκτους του ελληνισμού, από τα ποντιακά ως τα γκρεκάνικα της Ιταλίας. Είναι μάλλον ίδιον των απομονωμένων ακριτών να συνδυάζουν την αναπόφευκτη ενσωμάτωση του αλλότριου με την επίμονη επιβίωση του αρχαίου.
Μία τέτοια κατάσταση αντιμετώπισε και ο φιλόσοφος Δίων ο Χρυσόστομος, τον 1ο μ.Χ. αιώνα, όταν επισκέφτηκε τους μακρυνούς προγόνους των Μαριουπολιτών στην Ποντική Ολβία. Η παλιά αυτή αποικία των Μιλησίων, γνωστή και ως Βορυσθένης, στεκόταν κοντά στις εκβολές του ομώνυμου ποταμού Βορυσθένη, δηλαδή του Δνείπερου, στον ουκρανικό νότο. Τον 1ο μ.Χ. αιώνα που πήγε ο Δίωνας, η πόλη ήταν περικυκλωμένη από τους Σκύθες, θύμα αλλεπάληλων επιδρομών και καταστροφών, και είχε χάσει την παλαιότερη αίγλη της, «τό μέγεθός ἐστιν οὐ πρός τήν παλαιάν δόξαν διά τάς συνεχεῖς ἁλώσεις καί τούς πολέμους». Οι Σκύθες είχαν επιτρέψει μεν την παραμονή των Ελλήνων, που τους ήταν χρήσιμοι για το εμπόριο, αλλά η πόλη είχε χάσει οριστικά το παλιό της μεγαλείο, «ὅθεν δή καί σφόδρα ταπεινά τά πράγματα κατέστη τῶν ταύτῃ Ἑλλήνων».
