Από το παρόν της παγκοσμιοποίησης στο μέλλον της ταυτότητας

Ο Θεόδωρος Ζιάκας αναλύει ζητήματα Παιδείας, ταυτότητας, σχέσεων Έθνος-Κράτος και πολίτη, Εκκλησίας ως συστήματος πατρίδας, σχολιάζει την ρήση του Ηράκλειτου "πόλεμος πατήρ πάντων" και καταλήγει σε ζητήματα παγκοσμιοποίησης και δυνάμεων αναίρεσης της. Η αρχική τοποθέτηση: https://youtu.be/F8y9wbidYkU

Η ελληνική ταυτότητα μέσα από τον λόγο του Ιωάννη Βατάτζη

Του Ιωάννη Σαρρή από το ιστολόγιο Φιλαλήθεια

Η έννοια της εθνικής ταυτότητος απετέλεσε μάλλον ένα δυναμικό φαινόμενο μέσα στην υπερχιλιετή ιστορία του Βυζαντίου. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, τυγχάνει συχνά παρανοήσεων και ιδεολογικής αποχρώσεως στρεβλώσεων. Εν τούτοις, η κριτική εξέταση του τρόπου δια του οποίου εξελίχθηκε σε αυτό το διάστημα η περί έθνους αντίληψη οδηγεί σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα ιστορικής, εθνολογικής και κοινωνιολογικής φύσεως. Το ζήτημα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. 

    Το Βυζάντιο κληρονόμησε τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, όπου ετερόκλητα έθνη έπρεπε να υποτάσσονται σε μία υπέρτατη αρχή. Ειδικότερα στους πρώτους αιώνες, το βασικότερο κριτήριο για να γίνει κάποιος θεσμικώς και κοινωνικώς αποδεκτός, απολαμβάνοντας πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ήταν η χριστιανική πίστη. Ο Λέων ΣΤ΄ απεκάλεσε τους Ρωμαίους «Έθνος Χριστιανών» [1]. Κατά την περίοδο της αραβικής παντοδυναμίας πολλοί εκτός συνόρων Χριστιανοί θεωρούσαν εαυτούς υπηκόους του Αυτοκράτορος, ενώ η αυτοκρατορική αρχή σε κάθε ευκαιρία αντιμετώπιζε την υπεράσπιση των όπου γης ομοθρήσκων ως φυσικό της καθήκον. Εξάλλου, ο Ηράκλειος πραγμάτωσε την πρώτη καταγεγραμμένη σταυροφορία, μισή χιλιετία πριν την σύνοδο της Κλερμόν και το περίφημο Deus vult. Επί Ηρακλείου (7ος αιών), ολοκληρώνεται και ο γλωσσολογικός εξελληνισμός των επισήμων εγγράφων της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, μία διαδικασία που είχε ήδη ξεκινήσει από την εποχή του Ιουστινιανού, καθώς ο λαός δεν κατανοούσε τα λατινικά της παλατινής γραφειοκρατίας. Οι δυτικές πηγές, από κλασικών χρόνων έως και σήμερον, ουδέποτε έπαυσαν να αποκαλούν τον λαό του γεωγραφικού πυρήνος της βυζαντινής κοινοπολιτείας “Γραικούς” (Graeci), χαρακτηρισμό τον οποίο χρησιμοποίησαν ως αυτοπροσδιορισμό και ορισμένοι βυζαντινοί λόγιοι. 

   Μετά την απώλεια των εδαφών της Μέσης Ανατολής και των ιδιότροπων  λαών της (εν μέρει εξαιτίας των θεολογικών ερίδων), η Αυτοκρατορία κατέστη ομοιογενέστερη εθνολογικά και το ελληνικό στοιχείο επεβλήθη κατά κράτος (όπως διαπιστώνεται και στην έκβαση της Εικονομαχίας τον 9ο αιώνα). Μέχρι τότε ο όρος «Έλλην» σήμαινε τον ειδωλολάτρη, αλλά πλέον άρχισε να αποκτά πολιτισμική χροιά, την οποία διά της κλασικής παιδείας ενστερνίστηκαν υπερηφάνως οι βυζαντινοί λόγιοι. Ύστερα από την άλωση του 1204, συνειδητοποιήθηκαν και οι διαφορές με την φραγκική Δύση. Η πολιτισμική κοινοτική συνείδηση ενσωμάτωσε και φυλετικό χαρακτήρα, σφυρηλατήθηκε ένας εθνικισμός και μορφοποιήθηκε η ταυτότητα του Νεοέλληνος. Δυνάμεθα να παρατηρήσουμε ότι στην εννοιολογική εξέλιξη του όρου «Έλλην» ακολουθήθηκε αντίστροφη πορεία σε σχέση με την αρχαιότητα (που έως την κλασική Ελλάδα είχε φυλετικό χαρακτήρα, στην ελληνιστική εποχή πολιτισμικό και στην ρωμαϊκή θρησκευτικό). Τοιαύτη συναρπαστική εθνολογική παλιννόστησις καταμαρτυρεί την αδιάλειπτο συνέχεια του Ελληνικού Έθνους σε βάθος χιλιετιών.

Απεικόνιση του Ιωάννη Βατάτζη σε χειρόγραφο βυζαντινού κώδικα του 15ου αιώνος (Biblioteca Estense Universitaria, Modena). 

Η εννοιολογική μεταστροφή του όρου “Ἕλλην” είναι πρόδηλη στους λόγους των Βασιλέων της Νικαίας, συγκεκριμένα του Ιωάννου Γ΄ Δούκα Βατάτζη (1193-1254) και του υιού του Θεοδώρου Β΄ Βατάτζη Λασκάρεως (1222-1258). Το 1237 σε επιστολή του προς τον Βατάτζη, ο πάπας ζήτησε από «το γένος των Γραικών που ανέβλυζε σοφία» να αναγνωρίσει το παπικό πρωτείο του και απείλησε ευθέως ότι, εάν δεν τερματιζόταν η σύγκρουση με τους Λατίνους της κατεχομένης Κωνσταντινουπόλεως, θα διοργάνωνε σταυροφορία contra Graecos (στα πλαίσια μιας «ευρύτερης» σταυροφορίας για τους Αγίους Τόπους) [2].

Ο Ιταλός Φιλέλληνας που σκοτώθηκε το 1897 στην Πάλαιρο

Μια τοποθεσία, δύο ιστορικές χρονικές στιγμές, ένα μελλοντικό μνημείο αφιερωμένο στο διεθνή εθελοντισμό για την υπεράσπιση των ιδανικών της ανθρωπότητας και της ελευθερίας των λαών.

Πρωινό της 10ης Μάιου 1897: Μια τετράκοπος λέμβος φτάνει στην ακτή. Αποβιβάζονται 5 Ιταλοί Γαριβαλδηνοί, 2 Έλληνες χωροφύλακες και οι κωπηλάτες. Από την πλώρη κατεβάζουν ένα πρόχειρα φτιαγμένο φέρετρο, στο οποίο, από το βράδυ που πέρασε, είχαν τοποθετήσει το άψυχο σώμα του νεαρού σε ηλικία Φίλιππα Τρόϊα. Του Φιλλέληνα, Γαριβαλδηνού ήρωα, του 26χρονου παιδιού που είχε αφήσει την πατρίδα του, την ονομαστή στη Ρώμη οικογένεια, την Νόμπιλι- Τρόϊα, για να έλθει στην Ελλάδα και να πολεμήσει κατά των Τούρκων, υπερασπιζόμενος τα ιδανικά της ελευθερίας των λαών, τα ιδανικά της ανθρωπότητας.

Στο βάθος του κόλπου της Ζαβέρτας- Πογωνιάς, τα πληρώματα από τα δύο Ελληνικά πολεμικά πλοία και οι λεγεωνάριοι από ένα επιβατικό, παρακολουθούν σιωπηλοί και δακρυσμένοι τις μοναδικές, για την ιστορία, στιγμές. Όταν η τετρόκοπος λέμβος περνούσε κάτω από τα πλοία, στην διαδρομή της από το λιμάνι της Ζαβέρτας προς τον κόλπο της Πογωνιάς, οι Έλληνες αξιωματικοί και οι Γαριβαλδηνοί λεγεωνάριοι, πότισαν με τα δάκρυά τους, το άψυχο σώμα του Τρόϊα. Μια φωνή είχε σπάσει την πένθιμη σιωπή, μια κραυγή που έβγαινε με πόνο και κλάμα : Λιμπερτά-α-α-α…

Αυτή η φωνή συνόδευσε την τετράκοπο λέμβο μέχρι το σημείο που ο συνταγματάρχης Μπερτιέ, αποφάσισε ότι η τοποθεσία είναι αναγνωρίσιμη, ώστε μετά από χρόνια να έρθουν και να πάρουν πίσω στη Ρώμη τα οστά του αδικοχαμένου Φίλιππου Τρόϊα. Μπροστά τους ήταν το γεφυράκι στη σημερινή παραλία Παλαίρου-Πογωνιάς.Οι σκηνές που ακολούθησαν, κατά τη ταφή, είναι συγκλονιστικές, ο δε επικήδειος που είπε ο συνταγματάρχης Μπερτιέ, σήμερα θεωρείται ως ο ύμνος για την ελευθερία των λαών.

Μεσημέρι της 10ης Αυγούστου 1912. Μια ομάδα από καβαλάρηδες φτάνει στο πέτρινο γεφύρι, στη περιοχή ποταμάκι. Μπροστά και σε απόσταση από την ομάδα των άλλων καβαλάρηδων, είναι ο Δημήτριος Μίχος, ένας πολίτης της Ζαβέρτας που από την Κυβέρνηση της Ελλάδας είχε οριστεί υπεύθυνος για την τελετή της εκταφής των οστών του Γαριβαλδηνού ήρωα Φίλιππου Τρόϊα, καθώς και για την τελετή πρώτης απονομής τιμής. Σημειώνουμε ότι η δεύτερη απονομή τιμής και η επίσημη παράδοση των οστών, θα γίνονταν στη Πάτρα, με εκπροσώπους της δύο Κυβερνήσεων, της Ιταλίας και της Ελλάδας.Στην ομάδα των καβαλάρηδων τη πρώτη θέση είχε ο Δήμαρχος Ανακτορίων, συνοδευόμενος από μέλη του Δημοτικού συμβουλίου και από την επίσημη αντιπροσωπία του Δήμου της Ρώμης, που αποτελούνταν από τον Αντονιετι (εκπρόσωπο του Δήμου), τον Γρατσιώτι (δημοσιογράφο της ντε σέρα Μιλάνου και συμπολεμιστή του Φίλιππου Τρόϊα) και τον Μπίατζιο Τρόϊα (αδελφό του Φίλιππα). Στο χώρο ταφής του Τρόϊα, στο ποταμάκι, είχαν έλθει γρηγορότερα πέντε ιερείς, οι εργάτες για την εκταφή και μαυροφορεμένες γυναίκες.

Η μακρά πορεία του ελληνισμού μέσα στο χρόνο: πραγματικότητα ή επινόηση;

από

 Σπύρος Κουτρούλης

 -

16 Μαρτίου 2021

0

117

Ο ελληνισμός είναι συνομήλικος με την ελληνική γλώσσα. Ό,τι έχει γραφεί στην γλώσσα αυτή, είναι το ζωντανό αλλά όχι και το μοναδικό τεκμήριο της ύπαρξής του.  Συνεπώς  στο χρονικό  εύρος αυτής της γλώσσας,  δηλαδή στην διάσταση περίπου τριών χιλιάδων χρόνων ξετυλίγει την ιστορική του πορεία ως σύνολο που έχει συνείδηση της ενότητάς του.

Ο Ρ. Μπήτον σε μια πρόσφατη συνέντευξη στο περιοδικό «Φρέαρ» (Περ. «Φρέαρ», Ιούλιος 2020, τεύχος 27-28, σελ. 21) διαπιστώνει το στοιχείο της ελληνικής συνειδητοποίησης  να αναδεικνύεται κατά τους Περσικούς πολέμους, δηλαδή την  πρώτη οργανωμένη συλλογική προσπάθεια του ελληνισμού να αντισταθεί σε ένα πολλαπλάσιο εχθρό που εισβάλλει από την ανατολή. Στα ίδια συμπεράσματα δεν κατέληξαν μόνο οι παλαιότεροι ιστορικοί μας ο Κ. Παπαρρηγόπουλος, ο Σ. Ζαμπέλιος, αλλά και οι νεότεροι ο Κ. Δημαράς, ο Ν. Σβορώνος και ο Γ. Δερτιλής. Σε αυτή την συζήτηση η συνεισφορά της γενιάς του ’30  είναι πολύτιμη: επέτυχε με το έργο της τον συγκερασμό παράδοσης και νεοτερικότητας, οικουμενισμού και ελληνισμού, η υιοθέτηση της φόρμας του μοντερνισμού και η ανανέωση της ποίησης  συνδυάστηκε με την ανακάλυψη των σημασιών που έχουν ο Μακρυγιάννης, ο Θεόφιλος, η λαϊκή παράδοση αλλά και η εκκλησιαστική λειτουργία ως διάσωση του ύφους της αρχαίας τραγωδίας.

Απέναντι σε αυτή την σχολή σκέψης διαμορφώθηκε, κυρίως μετά την άνοδο της παγκοσμιοποίησης και τις προσδοκίες που αυτή έφερε για την κατάργηση των εθνικών κρατών, μια αντίθετη σχολή σκέψης που θεωρεί τον ελληνισμό ως κατασκευή του ελληνικού κράτους και των ιστορικών του. Το συμπέρασμα αυτό όχι μόνο περιφρονεί την ιστορική πραγματικότητα αλλά παρερμηνεύει πολλούς νεότερους ιστορικούς  που κάποιοι όπως ο Ε. Γκέλλνερ παραδέχονται ότι το ελληνικό έθνος προϋπήρξε της επανάστασης του 1821. Συνεπώς δεν είναι το ελληνικό έθνος πρόσφατη κατασκευή, αλλά οι θεωρίες που ερμηνεύουν αυτό ως πρόσφατη κατασκευή.

2.500 χρόνια πριν.. ή ακόμα και σήμερα; ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΠΡΟΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ:

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΠΡΟΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ:

.. "Κι όσο για τη μεγάλη μάζα των πολιτών, είτε δεν αντιλαμβάνονται τα όσα διαπράττουν οι κυβερνώντες, είτε τα αντιλαμβάνονται αλλά δεν αντιδρούν, βυθισμένοι όπως είναι στη ραστώνη και την άνεση της καθημερινότητας...

Από τούτη την αρρώστια έχουν προσβληθεί παντού οι πάντες, απλώς ο καθένας τρέφει την ψευδαίσθηση ότι η συμφορά δεν θα χτυπήσει τη δική του πόρτα, αλλά θα διασφαλίσει τα δικά του συμφέροντα εκμεταλλευόμενος τους κινδύνους των άλλων....

Κι ενώ κανονικά όλες οι συζητήσεις γίνονται πριν απ' τα όποια γεγονότα, εσείς διαβουλεύεστε πάντα κατόπιν εορτής. Αφήσατε όλον αυτό τον καιρό να κυλήσει με συνεχείς αναβολές, μετάθεση των ελπίδων σας σε άλλους, αλληλοκατηγορίες και καταγγελίες. Αυτά συνεχίζετε να κάνετε και σήμερα...

Όλοι πρέπει να εξοργίζεστε εξίσου όταν βλέπετε ότι πολύ εύκολα κινδυνεύουν να κακοποιηθούν οι πιο φτωχοί και αδύνατοι πολίτες, ενώ οι βδελυροί και πλούσιοι μπορούν να αδικοπραγούν ατιμωρητί και να εξαγοράζουν πρόσωπα για να εκβιάζουν καταστάσεις.

Στρέψτε το βλέμμα προς τους σημερινούς πολιτικούς: Άλλοι από φτωχοί έγιναν πάμπλουτοι, άλλοι από άσημοι χόρτασαν τιμές, ορισμένοι έφτιαξαν σπίτια δίπλα στα οποία τα δημόσια οικοδομήματα είναι πιο σεμνά, κι όσο ο πλούτος της πόλης ελαττωνόταν, τόσο ο δικός τους αύξανε...

Δεν είναι ασφαλώς ένα και δύο τα αίτια ένεκα των οποίων έφθασαν τα πράγματα ως εδώ. Αλλά την κύρια αιτία θα τη βρείτε στο πρόσωπο εκείνων που προτιμούν να σας είναι ευχάριστοι παρά να σας συμβουλεύουν ορθά. Απ' αυτούς, πολλοί προσπαθούν να συντηρούν τη σημερινή κατάσταση γιατί αντλούν από αυτή δημοτικότητα και εξουσία - κι έτσι ούτε οι ίδιοι προνοούν για το αύριο, ούτε νοιάζονται για το αν εσείς προνοείτε..

Βρίσκονται σε τέτοια εγκατάλειψη και σε τέτοια χάλια τα πράγματα, ώστε ακόμη και αν όσοι μιλούν από τούτο το βήμα πρότειναν συνειδητά τα πιο βλαβερά μέτρα κι εσείς τα ψηφίζατε, πάλι δεν θα μπορούσαμε να βρεθούμε σε χειρότερη θέση."...

Φοίβος (Ληφθέν από τον Καπετάνιο)

[Ο σημαντικότερος ρήτορας όχι μόνον της Αρχαιότητας αλλά και όλων των εποχών, ήταν μαθητής του Ισοκράτη και του Ισαίου. Εκείνο που χαρακτηρίζει τους λόγους του είναι το ύψος και η "δεινότης", δηλαδή η θαυμαστή δύναμη του λόγου, που συναρπάζει το νου και εξεγείρει τα πάθη. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 384 και αυτοκτόνησε με δηλητήριο το 322 πΧ. Στην εικόνα, ο θάνατος του Δημοσθένη..]