Στους 2 αιώνες υποτελούς ανεξαρτησίας, εκπαιδευτήκαμε έτσι ώστε να λησμονήσουμε τον διαχρονικό τρόπο ευημερίας, ελευθερίας και ανεξαρτησίας των Ελλήνων:
Την Εκκλησία, την αληθώς Άγια Κοινωνία. Την έλεγαν και Αδελφότητα, Κοινότητα, Συντροφία, Κομπανία και στα δικά μας μέρη, που βίωσαν κατοχή 660 χρόνων(1204-1864) την είπαν Συναδελφική Εκκλησία.
Ήταν ο τρόπος των Ελλήνων με τον οποίο αντιστάθηκαν, διέσωσαν την πίστη τους και τη φύση τους, την ουσία της ελληνικότητας, ενώ παράλληλα, μεγαλουργούσαν. Χάρις στον τρόπο της Κοινότητας, έγιναν η ισχυρότερη και πιο αξιοζήλευτη μικροκοινωνία, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, όπου βρέθηκαν Έλληνες.
Ως τις αρχές του 20ου αιώνα, ήταν οι μεγαλοαστοί της Οθωμανικής, της Ρώσικης και της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, ενώ μεγαλουργούσαν στην Ιταλική χερσόνησο, στην Αίγυπτο, ήταν πρωτεργάτες στην ίδρυση του Σίτυ του Λονδίνου κι έλαμπαν κι όπου αλλού τους έστελνε ο ξενιτεμός. Στα κατεχόμενα από Λατίνους και Άγγλους Επτάνησα, παρ’ όλο που είχαν στερηθεί τη δυνατότητα να λειτουργούν σε αυτοδιοίκητες κοινότητες, ευημερούσαν επίσης. Όταν οι πρώτοι Λατίνοι και στη συνέχεια οι Ενετοί απαλλοτρίωσαν όλους τους ναούς και τους έκαμαν κρατικούς, διορίζοντας παπάδες της αρεσκείας των, οι Επτανήσιοι άρχισαν να κτίζουν τις δικούς τους ναούς και να δημιουργούν γύρω τους τις δικές τους Συναδελφικές εκκλησίες. Ως το τέλος της μακρόχρονης Κατοχής, είχαν απομείνει ελάχιστες κρατικές εκκλησιές. Οι Ορθόδοξοι στο θρήσκευμα Έλληνες τις περιφρονούσαν και δεν τις πλησίαζαν, αποκτώντας με το έτσι θέλουμε κι έτσι μας αρέσει» ένα ντε φάκτο αυτοδιοίκητο, που αναγνωρίστηκε, τελικά, στον 18ο αιώνα, λίγο πριν την αποχώρηση των Ενετών.
Ενδεικτικά, στο άγνωστο στην Ελλάδα Μίσκολτς(Miskolc) της σημερινής Ουγγαρίας, υπήρχε ελληνόφωνη κοινότητα Βλάχων, για την οποία διαβάζουμε σε άρθρο του περιοδικού «Εώα και Εσπέρια», στο τεύχος 7 του 2007:
«Σύμφωνα με απογραφή τοΰ 1783, άπό τους 12.767 κατοίκους της πόλης οί 212 ήταν μη ουνίτες Έλληνες, οι 82 Εβραίοι, ένώ σε απογραφή τοΰ 1792-1793 απαντούν 97 έλληνες οικογενειάρχες. Τό 1817, όπως μας πληροφορεί σύγγραμμα με στατιστικά στοιχεία τού νομού Borsod, όπου υπαγόταν διοικητικά το Miskolc, οί μή ουνίτες Έλληνες, μολονότι αποτελούσαν τό 1/463 τοΰ πληθυσμού τού νομού, κατείχαν ακίνητα, βοσκοτόπια, και ώς προς τά ιδρύματα τους «κανένα έθνος δέν μπορεί νά τους παραβληθεί». Στον κεντρικό δρόμο, στά ισόγεια τών σπιτιών, καταστήματα, καφενεία και τά ϊδια τά οικήματα καταδείκνυαν τόν πλούτο τους» (ΟΛΓΑΚΑΤΣΙΑΡΔΗ-HERING, ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ, ΚΟΜΠΑΝΙΑ, ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. ΓΙΑ ΜΙΑ ΤΥΠΟΛΟΠΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ TOY MISKOLC (1801)).
Ο γεννημένος στην Κεφαλονιά, Κωνσταντίνος Καραβίδας, είχε γράψει το 1931:
(οι κοινοτικοί θεσμοί)«αν και υστερούσαν, τεχνικώς και ποσοτικώς, όντες κατώτεροι και πενιχρότεροι, βιολογικώς όμως ήσαν απολύτως πληρέστεροι και ζωντανότεροι από τους εν εξελίξει ακόμα και σήμερον ευρισκόμενους σχηματισμούς του καπιταλισμού… είχαν διευθετήσει τα εγγενή εις κάθε παραγωγικόν σχηματισμόν καθαρώς οικονομικά ζητήματα –το της οργανώσεως της παραγωγής δηλαδή, το της πίστεως, το της ασφαλίσεως, το της αποσβέσεως, το της κεφαλαιοποιήσεως… παραλλήλως είχε επιτευχθή οργανική λύσις όχι μόνον δια το κοινωνικόν λεγόμενον ζήτημα(μοιραία συγκέντρωσις δηλαδή του πλούτου και σχέσεις πλουσίων προς πτωχούς) αλλά και το ηθικόν και ψυχολογικόν ευρύτερα(σχέσεις ανθρώπου προς άνθρωπον και προς την ανάγκην της εργασίας και προς την φύσιν)». (από το βιβλίο του “Αγροτικά”).
