Ἀμήν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ πολὺν καρπὸν φέρει» (Ἰωάν. 12, 24). Ντοστογιέφσκι, Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ, Ἅπαντα [στὴν ἔκδ. τῆς Σοβιετικῆς Ἀκαδημίας, Μόσχα – Λένιγκραντ], Τόμος 14, σελ. 5 καὶ 281).
Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι ἔχουν γραφτεῖ πολλά, καθὼς καὶ γιὰ τὰ «καταραμένα προβλήματά του», γιὰ ἐκεῖνα δηλαδὴ τὰ «αἰώνια ἐρωτήματα» μὲ τὰ ὁποῖα ἀσχολήθηκε σ’ ὅλη του τὴν ζωὴ καὶ γιὰ τὰ ὁποῖα ἔγραφε ἀπαράμιλλα. Τὸ βασικό του πρόβλημα τῶν ἡρώων του, ἦταν, ὅπως εἶναι γνωστό, ὁ Θεὸς καὶ ἡ ἀθανασία τῆς ψυχῆς. Ἐν τούτοις νομίζουμε ὅτι θὰ εἴμαστε ἀκριβέστεροι ἂν αὐτὸ τὸ διττὸ πρόβλημα τὸ θεωρήσουμε σὰν ἕνα καὶ μοναδικὸ πρόβλημα, τὸ πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως ἔκανε καὶ ὁ ἴδιος ὁ Ντοστογιέφσκι.
Ἂν καὶ ὁ Δημήτρης Καραμάζωφ του, λέει «Εἶναι εὐρὺς ὁ ἄνθρωπος, ὑπερβολικὰ εὐρύς, ἐγὼ θὰ τὸν στένευα», ὁ ἴδιος ὁ Ντοστογιέφσκι περισσότερο ἀκολουθεῖ τὸ αἴτημα ὅτι «πρέπει νὰ βλέπουμε τὴν φύση τοῦ ἀνθρώπου μέσα ἀπ’ ὅλες τὶς ἐκφάνσεις της» (Σημείωμα ἀπὸ τὸ 1875-76), γιατί καθὼς γράφει ἀλλοῦ «ὅλα τὰ πράγματα καὶ τὰ πάντα στὸν κόσμο δὲν ἔχουν γιὰ τὸν ἄνθρωπο τελειώσει, ἐν τούτοις ἡ σημασία ὅλων τῶν πραγμάτων κρύβεται μέσα στὸν ἄνθρωπο» (Χειρόγραφο ὑλικὸ γιὰ τοὺς «Ἀδελφοὺς Καραμαζώφ»).
Μποροῦμε λοιπὸν ἐλεύθερα νὰ ποῦμε ὅτι τὸ βασικὸ πρόβλημα – κλειδὶ στὸν Ντοστογιέφσκι εἶναι ὁ ἄνθρωπος καὶ γι’ αὐτὸ δὲν εἶναι ποτὲ ἀρκετὰ ὅσα καὶ ἂν γραφοῦν πάνω σ’ αὐτὸ τὸ κεντρικό του θέμα. […]
Στὰ δεκαοκτώ του χρόνια ἤδη ἔγραφε στὸν ἀδελφό του Μιχαήλ: «Ὁ ἄνθρωπος εἶναι μυστήριο. Ἂν προσπαθήσεις νὰ τὸ ἑρμηνεύσεις στὴν διάρκεια ὅλης σου τῆς ζωῆς μὴν πεῖς ὅτι ἔχασες τὸν καιρό σου. Ἐγὼ ἀσχολοῦμαι μὲ τὸ μυστήριο αὐτὸ γιατὶ θέλω νὰ εἶμαι ἄνθρωπος» (Γράμμα ἀπὸ τὸ 1839.). Αὐτὸ τὸ ἴδιο θέτει ἀργότερα σὰν καθῆκον καὶ ἐνώπιον ἑνὸς ἀπὸ τοὺς ἥρωές του: «Γίνε ἄνθρωπος αὐτὸ εἶναι ποὺ προέχει πάνω ἀπ’ ὅλα» (Χειρ. ὑλικὸ γιὰ τὸν «Ἔφηβο»).