Προσεγγίσεις στη νεοελληνική ιδιοτυπία

Του Σπύρου Γεωργίου [Άρδην τ. 114]

Ὁ βίος ἑνός λαοῦ, ὁ οἰκονομικός, ὁ πολιτικός καί ὁ πνευματικός, προσδιορίζεται ἀπό τήν ἐσωτερική δυναμική τοῦ λαοῦ αὐτοῦ – ἀπό τό βάθος ἐμβιώσεως καί ἀπό τό βάθος ἐννοήσεως. Ἡ ἔλλειψη βάθους ἐμβιώσεως καί ἡ ἔλλειψη βάθους ἐννοήσεως συναρτῶνται μεταξύ τους. Δέν μπορεῖ ἡ σκέψη νά εἶναι βαθειά, ὅταν ὁ σκεπτόμενος ζεῖ στήν ἐπιφάνεια, δηλαδή ἀπερίσκεπτα.

Χρήστος Μαλεβίτσης

Νεοελληνική πνευματική δυσπραγία, ΕΥΘΥΝΗ 120,

Η οποιαδήποτε δοκιμή διερεύνησης ενός τόσο σύνθετου θέματος –όπως είναι αυτό για τη νεοελληνική ιδιοτυπία–δεν μπορεί παρά να εκτυλίσσεται στις ράγες της περιγραφής και της αξιολόγησης, με «κριτική διάθεση», επειδή ίσως μόνο έτσι μπορεί να γίνει αντιληπτή η σύστασή της που πολλοί την ταυτίζουν με μια «στρεβλή των πραγμάτων κατάσταση». Σε τούτο λοιπόν το πλαίσιο οι εναρκτήριες επισημάνσεις οι οποίες τίθενται είναι, ορισμένως, οι εξής: «(Η ιδιοτυπία μας) μαρτυρεῖ, καταρχήν, ἔλλειψη προσώπων, δηλαδή ἔλλειψη αὐτόνομης ἐσωτερικῆς ζωῆς, ἡ ὁποία ἐκπτυσσόμενη δημιουργεῖ κι ἐπιτελεῖ τό ἔργο της. Μαρτυρεῖ (όμως κι έντονη) ροπή πρός τό συναισθηματικό (στις «ποικίλες εκφάνσεις της ζωής»), πρός τό ἀράθυμο καί ὄχι πρός τήν ψυχραιμία· (και καθώς όλα τούτα) εἶναι χαρακτηριστικά νοτίου λαοῦ ἰνδοευρωπαϊκοῦ τά κρατικά σχήματα –ὅπως (αυτά) μεταφυτεύθηκαν ἀπό τή Βαυαρία καί ἀπό τή Γαλλία– ἀποδείχτηκαν (σε ό,τι μας αφορᾶ) ἄγονα γιά τή δημιουργία μίας αὐθεντικής Πολιτείας»¹.

Αλλά, με γνώμονα τούτες τις πρώτες επισημάνσεις είναι, μάλλον, αναγκαίο να αναφερθούν και κάποιες εξηγητικές (του θέματος) προσεγγίσεις – με τη διευκρίνιση βεβαίως ότι η εν λόγω αναφορά δεν μπορεί παρά να εκληφθεί ως μια δοκιμή διαλεύκανσηςενός περίπλοκου ζητήματος, το οποίο εξακολουθεί να (μας) κατατρύχει με (και μέσα από) τις πολυειδείς απολήξεις του.

***

Η μνεία ορισμένων γενικών παρατηρήσεων που διατύπωσαν –για τα καθ’ ημάς–διάφοροι ξένοι μελετητές (τις οποίες παραθέτει ο Απ. Ε. Βακαλόπουλος) συνιστά, τρόπον τινά, την πρώτη προσέγγιση:

Από το πλήθος των ξένων που κατέβηκαν στην Ελλάδα και έμειναν για αρκετό διάστημα, ώστε να γνωρίσουν κάπως τον λαό (μας), ξεχωρίζω τον Ιταλό περιηγητή Xavier Scrofani, θετικό παρατηρητή, που υπογραμμίζει ορισμένα κοινά σημεία, τη ματαιοδοξία, την ευστροφία, την κακοπιστία και την εκδικητικότητα, καθώς και τον περισσότερο αναλυτικό σύγχρονό του Γάλλο κλασσικό φιλόλογο J. B. d’ Anse de Villoison, που επισημαίνει την τάση για αδέσμευτη ελευθερία, την επιθυμία της αλλαγής, το «νεωτερίζειν», την εχθρότητα προς τους ομότεχνούς των, αλλά και προς τους συμπατριώτες τους.

Xρ. Γιανναράς: Η διαχρονία του Ελληνικού τρόπου

1) Τι σήμαινε «κατ’ αλήθειαν βίος» για τους αρχαίους Έλληνες; Πώς σχηματίζεται το κατόρθωμα της πόλεως και της κοινωνίας των σχέσεων; Υπάρχουν δείγματα αυτής της προτεραιότητας σε μεταγενέστερες ιστορικές περιόδους της πατρίδας μας;

2) Πώς κατέστη δυνατός ο πολιτιστικός εξελληνισμός, η ένδοθεν άλωση της πανίσχυρης Ρωμαικής Αυτοκρατορίας;

3) Πώς απάντησε ο χριστιανισμός στις μεταφυσικές αναζητήσεις του ελληνισμού;

4) Είναι η γλώσσα μας το πιο απτό τεκμήριο της διαχρονικής μας συνέχειας; Πώς η αρχαία ελληνική γλώσσα υπηρέτησε το άθλημα της πολιτικής τέχνης στην κλασσική περίοδο, αλλά και το πρωταρχικό βιωματικό περιεχόμενο της χριστιανικής εκκλησιαστικής εμπειρίας;

5) Υπάρχει σύνδεση του αρχαιοελληνικού φιλοσοφικού λόγου με τον λόγο των Πατέρων της Εκκλησίας;