Ναί, ἀλήθεια, ὁ Ἑλκόμενος ἔχει δυὸ χέρια τόσο λυπημένα μέσα στὴ θηλειά τους ὅμως τὸ φρύδι του σαλεύει σὰν τὸ βράχο ποὺ ὅλο πάει νὰ ξεκολλήσει πάνου ἀπ᾿ τὸ πικρό του μάτι.
Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη
«Εγώ ως αρνίον άκακον αγόμενον του θύεσθαι» (Ιερεμ. ια’, 19). Προφητεία για τον «Ελκόμενον επί Σταυρού».
Τον «Ελκομένον Χριστόν», δηλαδή τον Χριστό που σέρνεται «προς το σταυρωθήναι».
Ονομαστή η ομώνυμη φορητή εικόνα της Μονεμβασίας, που είχε συγκινήσει κατά τον 12ο αιώνα ολόκληρο το Βυζαντινό κόσμο. Όπως αναφέρουν οι Χρονικογράφοι της τότε εποχής, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος (1185-95) παρέλαβε από τη Μονεμβασιά την περίφημη εικόνα του Ελκομένου Χριστού, για να στολίσει την εκκλησία του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ, που ο ίδιος είχε κτίσει σε Προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Η καλλιτεχνική αξία της εν λόγω εικόνας είχε κάνει τότε μεγάλη εντύπωση στη Βασιλεύουσα και γι’ αυτό την αναφέρουν με θαυμασμό όλοι οι βυζαντινοί συγγραφείς που την είδαν και την προσκύνησαν.
«Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. / Καταμόναχος. /Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο. / Γινόταν ήλιος»
Τ. Σινόπουλος ( «Μεταίχμιο Β», 1957)
Ποιήματα του Γ. Ρίτσου και του Κ. Μόντη για τον Αυξεντίου
Γ. Ρίτσος, «Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά».
Το πρώτο μεγάλο συνθετικό ποίημα με θέμα τη θυσία του Αυξεντίου στις 3 Μαρτίου 1957, γράφεται από τον Γ. Ρίτσο ευθύς αμέσως μετά την ανάγνωση της θλιβερής είδησης στην εκτενή ανταπόκριση και περιγραφή της μάχης στην εφημερίδα Αυγή. Ο Ρίτσος σε αυτόν τον ποιητικό μονόλογο επιδίδεται σε μια βυθοσκόπηση στη μνήμη και στις σκέψεις του ήρωα και καταγράφει την εσωτερική διαδικασία, η οποία ξεκινά από τον έρωτα για τη ζωή για να φτάσει στη συνειδητή απόφαση της θυσίας: «Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου και το αίμα μου».
Κ. Μόντης, «Τραγούδι για τον μεγάλο αδερφό μας. Απόσπασμα από ένα σχέδιο».
Το ποίημα δημοσιεύτηκε στην ποιητική συλλογή «Στιγμές» του 1958. Ο Μόντης έγραψε ακόμη δύο «αποσπάσματα»-σχεδιάσματα για «τον μεγάλο αδερφό μας». Το δεύτερο με τίτλο «Απόσπασμα από ένα άλλο τραγούδι για τον μεγάλο μας αδερφό» περιλαμβάνεται στη συλλογή «Συμπλήρωμα των Στιγμών» του 1960 και το τρίτο με τίτλο «Και άλλα αποσπάσματα απ’ το τραγούδι για τον μεγάλο αδερφό μας» στη συλλογή Γράμμα στη Μητέρα και άλλοι στίχοι (1965).
Λ Α Θ Α Κ Ι ΒΕΒΑΙΩΣ το ότι ο Αυξεντίου θυσιάστηκε Σάββατο 2 Μαρτίου 1957.
Όλοι, ανέκαθεν, γνωρίζουν ότι η θυσία του Σταυραετού του Μαχαιρά ήτανε Κυριακή κι ήτανε Τρεις του Μάρτη του 1957, μετά την πολύωρη μάχη ως τις δυό μετά το μεσημέρι.
Ήταν δυό τρία μικρά λαθάκια που έγραψε ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στο κορυφαίο του έργο «Αποχαιρετισμός - Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά»:
Ο ΡΙΤΣΟΣ σημειώνει ο ίδιος στο βιβλίο του, των εκδόσεων «Κέδρος», ότι έγραψε το ποίημά του 5 - 25 Μαρτίου 1957.
Στις πρώτες σελίδες είναι τυπωμένη και η φωτοτυπία δημοσιεύματος τής Τρίτης 5.3.1957 με τα καθέκαστα της θυσίας στον Μαχαιρά.
Από εκείνο λοιπόν το δημοσίευμα προέκυψαν τα λαθάκια του ποιητή:
Δημοσίευμα της Τρίτης 5.3.1957 στις αθηναϊκές εφημερίδες, σταλμένο από τη Λευκωσία, 4 με «Ιδ.Υπ.» (Ιδιαίτερη Υπηρεσία), δηλαδή τη Δευτέρα της Καθαρής 4.3.1957 ημέρα που δεν κυκλοφορούσαν εφημερίδες.
Ε Κ Ε Ι ΣΤΟ δημοσίευμα εντοπίζονται τα λαθάκια: Γράφει ως ημέρα της θυσίας το Σάββατο 2 Μαρτίου. Και ότι η μάχη «τέλειωσε στις 2 η ώρα την νύκτα». Γράφει κι ότι ήταν «οδηγός ταξί το επάγγελμα» ο Αυξεντίου, ενώ λεωφορείο οδηγούσε, μεταφέροντας εργάτες από το χωριό του τη Λύση προς την Δεκέλεια. Τα λάθη αυτά υπήρχαν, όντως, στις εφημερίδες της Αθήνας 5.3.1957...
Πέρα απ’ τη σύντομη περιγραφή της μάχης στον Μαχαιρά, ο αθηναϊκός Τύπος εκείνων των πρώτων ημερών, ουδέν ήξερε κι ούτ’ έγραψε για την προσωπικότητα και τη δράση του Αυξεντίου.
Ουδέν περισσότερο ήξερε κι ο Ρίτσος.
Κ Ι ΟΜΩΣ!
Έγραψε, σαν να τον ήξερε απ’ τα γεννοφάσκια του κι απ’ την κάθε μέρα τής 29χρονης ζωής του, είκοσι τυπωμένες σελίδες συγκλονιστικό ποίημα: Αριστούργημα ψυχογραφίας. Ένοπλης σοφίας. Ταπεινού ανθρώπινου αγωνιστικού μεγαλείου στο βωμό της λευτεριάς.
