Ο Ιστορικός Τέχνης κ. Μάνος Στεφανίδης, χρησιμοποιώντας την θεωρία που ανέπτυξε ο Αμερικανός φιλόσοφος και ψυχολόγος Τόμας Κούν για την "Αλλαγή Παραδείγματος" (paradigm shift) επιχειρεί μια παράλληλη ανάλυση εικαστικών έργων που προέρχονται από διαφορετικές εποχές με κοινή όμως τη θεματολογία. 

Παρακολουθήστε πώς τα διαφορετικά ρεύματα της τέχνης και η αλλαγή παραδειγμάτων σε αυτά, οδήγησαν στη ζωντανή εξέλιξη σπουδαίων έργων. 

Ο Μάνος Στεφανίδης γεννήθηκε στο Πειραιά το 1954. Σπούδασε αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετεκπαιδεύτηκε στο Kunstmuseum του Dusseldorf και στο Smithsonian Institution της Washington DC. Σήμερα διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στην Φιλοσοφική Αθηνών, τμήμα Θεατρικών Σπουδών. Το 1990 ήταν ο κομισάριος της Ελλάδας στη Biennale Βενετίας.

Ένα μεγάλο παιδί που το έλεγαν Αλέξη ή, ο γενναίος των χρωμάτων

του Μάνου Στεφανίδη | Από την προσωπική σελίδα του στο Fb

Είναι πραγματικά εθνική απώλεια. Πέθανε ο Αλέκος Φασιανός (1935 – 2022).. Ένας μεγάλος της σύγχρονης, ελληνικής ζωγραφικής. Ένας απολογητής της νεοελληνικής ευαισθησίας. Ανάλογος του Γύζη, του Νικολάου Λύτρα, του Παρθένη, του Στέρη, του Παπαλουκά, του Σπυρόπουλου, του Τσαρούχη, του Διαμαντόπουλου. Με τεράστια προσφορά στο χώρο του βιβλίου και της χαρακτικής. Και εντός αλλά και στη Γαλλία.

Είναι πολύ νωρίς ακόμη να αποτιμήσει κανείς το πραγματικό μέγεθος Την τεράστια προσφορά στην νεοελληνική ευαισθησία και αισθητική του Αλέκου Φασιανού. Ενός ονειρικού της εικόνας και ενός λυρικού της ζωγραφικής πράξης που συνδύαζε μαγικά τον πρωτογονισμό και την παιδικότητα με μιαν ενστικτώδη σοφία η οποία μπορούσε να μεταμορφώσει το πιο απλό πράγμα σε μίαν υποβλητική, εικαστική αφήγηση… Ενός τολμηρού των χρωμάτων έως θανάτου! Υπήρξε εξάλλου ο αγαπημένος των ποιητών με κορυφαία παραδείγματα τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Νίκο Καρούζο. Όλοι αυτοί τον έλεγαν Αλέξη!

Ανήκε στους ελάχιστους δημιουργούς που η βαθύτατα Ελληνική τέχνη του μπορούσε να διαβαστεί σε οποιοδήποτε άλλο πολιτιστικό συμφραζόμενο. Μία ζωγραφική αληθινά κοσμοπολίτικη και συγχρόνως απόλυτα προσωπική. Μυθικοί καβαλάρηδες με άνθη στα χέρια, στεφανωμένοι έρωτες, ποιητικά ζευγάρια αγκαλιασμένα έρχονται συγχρόνως από τις αττικές λυκήθους, τις βυζαντινές τοιχογραφίες αλλά και την καρδιά του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Ισότιμα. Ένας Matisse στα καθ’ημάς που δεν αγναντεύει τη θάλασσα από τη Νίκαια αλλά από την Τζιά και που δεύτερο του σπίτι δεν είναι το Λούβρο αλλά το Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο. Αν ίσως ο Teriade και ο Ιόλας, ο Κρίστιαν Ζερβός ή ο Χρήστος Ιωακειμίδης, αν, σκέφτομαι, τον είχαν βοηθήσει λίγο περισσότερο, θα είχε τη διεθνή θέση που του αξίζει. Όμως στην ιστορία της τέχνης και στη μεγάλη δημιουργία ποτέ δεν είναι αργά…

Άγγελοι...

1. Οι Άγγελοι στη ζωή μου

(σε όσους και όσες γιορτάζουν σήμερα)

Είμαι τυχερός. Πάντα υπήρχαν άγγελοι στη ζωή μου. Άλλοτε πένθιμοι και λυπημένοι κι άλλοτε εύθυμοι, ερωτικοί, γεμάτοι από την χαρά της ζωής. Άλλοτε ήταν λευκοί και διάφανοι, άλλοτε ασώματοι και αφανείς κι άλλοτε απόλυτα υλικοί ...μπλε, χοϊκά Χερουβείμ και κόκκινα, όλο ζουμί, Σεραφείμ. Κοκκινίζω κάθε φορά που το σκέφτομαι.

Πάντα όμως οι άγγελοι μου είχαν φτερά. Ωραία φτερά, μακριά, χρυσαφένια, λίγο από σύννεφο και λίγο από χώμα. Σταθερά φτερά για κάθε χρήση. Φτερά για να πετάνε ψηλά και με κόντρα τον άνεμο κι όχι φτερά διακοσμητικά. Γιατί οι δικοί μου άγγελοι ήσαν μαχόμενοι. Δεν υποδύονταν αγγέλους φορώντας πλαστικές φτερούγες για κάποια κακόγουστη παράσταση θεάτρου. Ήταν και παραμένουν άγγελοι αληθινοί, από ατόφιο αγγελικό υλικό ... Άγγελοι που πάντα πετούν. Δεν μπορούν, άλλωστε, να κάνουν αλλιώς. Και μαζί μ' αυτούς κι εγώ πετάω. Δανείζομαι κάτι από τις πτητικές εμμονές τους και ταξιδεύω ψηλά.

 
Πόσες φορές, μετρώ, τα φτερά τους δεν έγιναν και δικά μου φτερά και τα ταξίδια τους ολοδικά μου ταξίδια. Οι άγγελοι προστάτες μου ήταν και είναι πάντα δίπλα μου έστω και αν βρίσκονται πολύ μακριά. Όπως τώρα για παράδειγμα. Δεν παραπονιέμαι όμως. Εξ άλλου αυτή είναι δουλειά των Αγγέλων. Να πετούν και να φεύγουν ...

2. Είναι κι ο θάνατος

... ένας Άγγελος


Είναι ο θάνατος
ένα μωρό που κλαίει.
Θηλάζει, σταματά για λίγο,
πεινάει πάλι και κλαίει.
Ο θάνατος κοιτάζει στα μάτια
τους ανθρώπους
(αυτοί τον κοιτάνε με τρόμο),
κοιτάζει τη τόση δυστυχία
και κλαίει.
Ο θάνατος, ευαίσθητος,
λυπάται τους ανθρώπους,
τούς κλείνει τα μάτια ...
Και κλαίει.

3. Άγγελος

Με πήρε ο Άγγελος στην αγκαλιά του
ακούμπησα το κεφάλι μου στο στέρνο του
και χάιδεψα τα φτερά του ανακουφισμένος.
"Δεν θα πεθάνεις ποτέ", μου ψιθύρισε.
"Το ξέρω", του απάντησα κι είχα κιόλας
πετάξει...

Κυριάκος Κατζουράκης (1944 - 2021) - Οι τρυφερές κι οι άγριες νύχτες του κ. Κυριάκου Κατζουράκη

Κυριάκος Κατζουράκης (1944 - 2021)

Οι τρυφερές κι οι άγριες νύχτες του κ. Κυριάκου Κατζουράκη

Το ξέρουμε. Οι τρυφεροί θα σώσουν τον κόσμο επειδή είναι οι πιο δυνατοί. Το ξέρουμε. Η τρυφερότητα φτιάχνεται από ατσάλι...

Αχ Άκο μου τι ωραία που συνταίριαξες τα χοντροκόκκινα και τα βιολέ που μπλεδίζουν πάνω στην ψυχρή ώχρα σ' αυτό τον πίνακα. Κι έπειτα ο καθρέφτης που διπλασιάζει τον χώρο, το εύρημα του Las Meninas που το απογείωσες σε μια σειρά έργων και το έκανες δικό μας. Βάζοντας την ιθαγενή μας ζωγραφική, τους νεκρούς και τους βασανισμένους του Εμφυλίου, δίπλα στις ανάλογα τυραννισμένες φιγούρες του Kitaj και του Bacon. Ευρωπαίος επειδή Έλληνας.

Σωστά το είπε η Κάτια ότι γύρευες την ομορφιά παντού. Και πάντως εκεί που δεν την ψάχνουμε συνήθως οι υπόλοιποι και που διαφέρει από την εύκολη, την πρόστυχη ομορφιά των πολλών. Στις γωνιές του εργαστηρίου σου στην οδό Βατάτζη, εμπρός σε μια κούπα μαύρου καφέ ή ένα ποτήρι ρακή, την ψηλαφούσα την ομορφιά σου ... συχνά περίτρομη, ανήσυχη, έτοιμη να φωλιάσει στους δυστοπικούς καμβάδες σου. Επειδή μόνο εκεί ένιωθε καλά.

Ξέρω φίλε μου ακριβέ, Κυριάκο μας, πως κι απόψε θα 'ρθεις στο ατελιέ, θα κατέβεις με το εσωτερικό ασανσέρ που διευκόλυνε τη μέση σου, από το ρετιρέ του ουρανού στο υπόγειο, θα ανάψεις τη λάμπα με το έντονο, ψυχρό φως, θα βγάλεις τα πινέλα από το νέφτι και θα ψάξεις πάλι εκείνο το γυμνό κορίτσι που κρυώνει και που κάποτε μάς είχε αγαπήσει. Ή, ίσως, τον πεινασμένο άντρα με τα δεμένα μάτια που βασανίζουν ακόμη σε κάποια από τις φυλακές του κόσμου. Κι ενώ εσύ, Άκο, ήθελες μόνο να ζωγραφίζεις τον έρωτα και την επιθυμία και την αγάπη και το φως της αγάπης, η φωνή της συνείδησης σου επέμενε πως έπρεπε να ανοιχτείς και στη νύχτα και στο σκοτάδι και στα φαντάσματα τους. Στο σκότος του ερέβους αν πρέπει να πεις την αλήθεια με την τίμια, τη σιγανή φωνή σου.

Έπρεπε, επίσης, δίπλα στα εγκαταλειμμένα κορίτσια να βάζεις πάντα κι ένα σκυλί που λουφάζει. Άλλοτε σαν απειλή κι άλλοτε σαν φόβος. Κι αυτό έκανες πάντα. Συνδύαζες αυτά που όλοι οι άλλοι αδυνατούσαν να συμφιλιώσουν. Γι' αυτό κι η τέχνη σου είναι τόσο γλυκόπικρη. Επειδή είναι τόσο αληθινή. Ώστε να μην χωράει στις εφήμερες πολιτικές και τα νιτερέσα των εκάστοτε αχθοφόρων της εξουσίας.

Σκέφτομαι, αλήθεια, πόσο σινεμά κρύβουν οι ζωγραφισμένες ιστορίες σου και πόση, ανάλογα, ζωγραφική τα εξαντλητικά σχεδιασμένα καρέ των ταινιών σου. Πόση έντεχνη παιδικότητα. Αφού πάντα ήσουν ένα μεγάλο παιδί. Κι αυτό αγάπησε περισσότερο επάνω σου η Κάτια.

Αλήθεια Κυριάκο δεν σ' έχω ακούσει ποτέ να φωνάζεις! Δεν είναι περίεργο; Ποτέ να υψώνεις τη φωνή σου. Αυτή τη φωνή που την έχω τώρα μέσα στ' αυτιά μου. Γλυκιά, σιγαλή, υποβλητική. Πάντα λίγο παραπονεμένη. Μια φωνή στην οποία κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί τίποτα!

Κυριάκο μου...

Το λαϊκό, το φολκλόρ και η παρακμή τους

Σπύρος Βασιλείου, Το Τραπέζι κι ο χαρταετός της Καθαράς Δευτέρας, δεκαετία του ’30.

Του Μάνου Στεφανίδη

Ένα εμβληματικό έργο για τις θέσεις και την αισθητική της γενιάς του ’30, φιαγμένο από τον “μινόρε” Σπύρο Βασιλείου με φωτεινή, κολορίστικη διάθεση.

Κι ενώ πρόκειται για αυτό που λέμε “νεκρή φύση”, συνάρθρωση – συνάθροιση ετερόκλητων ή ομοειδών αντικειμένων, είναι παράλληλα και ιδεολογικοποιημένη τοπιογραφία όπου ο τόπος αναδεικνύεται σε απόλυτη αξία, ένα είδος επί γης παραδείσου. Δηλαδή ο μενεξεδένιος Υμηττός στο βάθος και η Πλάκα του Θεοτοκά, του Τερζάκη, του Καραγάτση, του Κοσμά Πολίτη σε πρώτο επίπεδο.

Η παράδοση και τα σύμβολα ή οι τελετουργίες της ιεροποιούνται, η γιορτή αποκτά μεταφυσικό χαρακτήρα, το λαϊκό εξαίρεται ως το κατ’ εξοχήν εθνικό. Το υπαρξιακά γηγενές. Παγανισμός και χριστιανικό έθος αδελφώνονται, ο αετός της Καθαρής Δευτέρας έτοιμος να απογειωθεί, μεταμορφώνεται σε εικόνα ανάτασης. Φυλετικής ανάστασης. (Είμαστε, μην ξεχνάτε, λίγα χρόνια μετά την καταστροφή της Σμύρνης).

Ακόμη εδώ το λαϊκότροπο δεν έχει γίνει φολκλόρ αλλά λάμπει από αυθεντικότητα και ειλικρίνεια. Ως προς τη φόρμα ο Βασιλείου ακολούθησε την “αθώα λογιοσύνη” όλης της γενιάς του ’30, δηλαδή κάτι ανάμεσα στον Ματίς, τον Ντεραίν, τον Πικάσο και την δισδιάστατη, λαϊκή τέχνη.

Η δεύτερη, επιζωγραφισμένη, φωτογραφία δείχνει μιαν άλλη παρέα διονυσιαστών με χιούμορ αλλά και αίσθηση του ιερού που κρύβει κάθε εορτή. Πρόκειται για τους Γιάννη Τσαρούχη, Διονύση Φωτόπουλο και Μάνο Χατζιδάκι ως κατανυκτικοί άγγελοι της τέχνης σε κρασοκατάνυξη. Μέσα της δεκαετίας του ’80. Διονυσιακό, ευφρόσυνο, καλοχτισμένο παιχνίδι με τις εικόνες και τα πρόσωπα, ενθύμιο εκείνης, της παροδικής αθανασίας, της μόνης που δικαιούνται οι άνθρωποι… Τρεις έφηβοι που σαν τον Πήτερ Παν αρνούνται να γεράσουν (Προσέξτε το άσπρο κουτί Ατλακόλ αριστερά του Τσαρούχη. Εργαλείο για όλες τις δουλειές)!

Το τυρί και η Φάκα

Του Νίκου Στεφανίδη

Επειδή προετοιμάζονται να ξανακάνουν το ίδιο λάθος... Επειδή έχουν παντελή (!) άγνοια του θεατρικού χώρου αλλά, κυρίως, των παρασκηνίων του... Εξ ου και τα ουρανομήκη λάθη που διαπράττουν ως προς την επιλογή προσώπων...Επειδή μία νεόκοπη αλαζονεία χαρακτηρίζει πλέον τις πράξεις τους... Επειδή ένας ουσιαστικός σύμβουλος πολιτισμού και παιδείας, αληθινός γνώστης της σκηνής αλλά και των παρασκηνίων, της θεωρίας του θεάτρου αλλά και της πράξης, ελλείπει δραματικά από το πλευρό του πρωθυπουργού... Επειδή όλα συνεχίζουν να γίνονται με κολλητούς, με ευνοούμενους, με φίλους των φίλων, με κομματικούς κατιμάδες...Επειδή η ίδια η συντεχνία και οι συνδικαλιστές του χώρου δεν μπορούν να έχουν ευρύτερο όραμα για το θέατρο πλην των προσωπικών τους συμφερόντων...

Για όλους αυτούς τους λόγους είναι καιρός να δοκιμαστούν άνθρωποι που είναι βαθείς γνώστες του θεάτρου αλλά όχι κατ' ανάγκην ηθοποιοί και σκηνοθέτες...

Επειδή κάποτε το Εθνικό Θέατρο μεγαλούργησε κάτω από την μπαγκέτα του Αιμίλιου Χουρμούζιου ή του Άγγελου Τερζάκη ο οποίος υπηρέτησε και ως γενικός γραμματέας του και ως καλλιτεχνικός διευθυντής και ως διευθυντής της δραματικής σχολής του κλπ.

(Ειρήσθω εν παρόδω, η δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου παρακμάζει καθώς λείπουν μεγέθη και διδάσκαλοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προηγούμενος διευθυντής κ. Λιβαθινός απομάκρυνε προσωπικότητες όπως ο Κώστας Γεωργουσόπουλος και ο Τάσος Γουδέλης. Ενώ, όπως ευρέως θρυλείται, άλλος διευθυντής - πρωταγωνιστής - σκηνοθέτης - δάσκαλος κλπ έβαζε τους μαθητές του να πετάνε βελάκια στο πορτρέτο της Κατίνας Παξινού)!

Επειδή όσοι επαγγέλλονται την αξιοκρατία και την αριστεία, πρέπει να αποδεικνύουν τη θέση τους έμπρακτα... Επειδή δεν επιτρέπεται στην εποχή μας ο εκάστοτε υπουργός να διορίζει τον εκλεκτό του είτε στο Εθνικό Θέατρο, είτε στο ΕΜΣΤ είτε σε οποιονδήποτε άλλο οργανισμό πολιτισμού, όπως ο Καλιγούλας αναγόρευε το άλογό του σε πατρίκιο...

Ανοιχτή επιστολή προς τον κ. Μητσοτάκη

Μάνος Στεφανίδης

Ανοιχτή επιστολή προς τον κ. Μητσοτάκη

( Ή, σκιές στο Πανεπιστήμιο )

Κύριε πρόεδρε

Είμαι ο καθηγητής από το ΕΚΠΑ του οποίου το όνομα αναφέρατε ως αρχηγός τότε της αξιωματικής αντιπολίτευσης μαζί με το όνομα του κ. Συρίγου στην συζήτηση για τη βία στα πανεπιστήμια που διεξήχθη στη Βουλή των Ελλήνων το 2018. Από τότε βέβαια άλλαξαν πολλά πράγματα. Ο κ. Τσίπρας δεν είναι πια πρωθυπουργός και ο κ. Συρίγος είναι πλέον βουλευτής και υφυπουργός Παιδείας. Εγώ πάλι είμαι ό,τι ανέκαθεν ήμουν. Ένας άνθρωπος που, παρά τις αδυναμίες του, προσπαθεί να βρεί το σωστό χωρίς κομματικές παρωπίδες ή πολιτικές εξαρτήσεις.

Με αυτή την ιδιότητα λοιπόν κ. πρωθυπουργέ του δάσκαλου που αγωνίζεται να είναι υπεράνω κομμάτων και σκοπιμοτήτων, θέλω να σας επισημάνω τρία σημεία τα οποία θεωρώ υψίστης σημασίας όχι μόνο για τα κακώς κείμενα στην παιδεία αλλά και γενικότερα για τη μοίρα του τόπου. Επειδή η παιδεία επ'ουδενί επιτρέπεται να γίνεται πεδίο κομματικής αντιπαράθεσης ή εύκολη σπέκουλα μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων. Επειδή αυτή ακριβώς η παιδεία είναι η πιο πολύτιμη παρακαταθήκη πού μπορούμε να κληροδοτήσουμε στο μέλλον. Είναι θέμα εθνικής επιβίωσης!