Εἶναι ἀρκετὰ ἐκπληκτικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀκόμη δὲν ἔχει ἐπισημανθῆ ἡ ἀλήθεια αὐτή. Πολλὲς φορὲς διάφορες θέσεις ποὺ περιέχονται στὸ Ἡμερολόγιο ἑνὸς συγγραφέως δημιουργοῦν παραπλανητικὴ ἐντύπωση γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι, γιατὶ ἐκεῖ φαίνεται συντηρητικός, ἀντιδραστικὸς καὶ ἐχθρὸς τῆς πολιτικῆς καὶ κοινωνικῆς ἐλευθερίας. Γι’ αὐτὸ πολλοὶ ἀδυνατοῦν νὰ κατανοήσουν τὸ κεντρικὸ σημεῖο στὸ ἔργο τοῦ Ντοστογιέφσκι, γιατὶ αὐτὸ εἶναι τὸ πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας, ὁ πυρήνας τῆς φιλοσοφίας του.
Αὐτὸ ποὺ ἔχουν ἀποκαλέσει «σκληρότητα» στὸ ἔργο του, ἐξαρτᾶται στενὰ ἀπὸ τὴν ἐλευθερία. Ὑπῆρξε «σκληρός», γιατὶ δὲν θέλησε νὰ ἀπαλλάξη τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ βάρος τῆς ἐλευθερίας οὔτε νὰ τὸν ἀπολυτρώση ἀπὸ τὸν πόνο καταστρέφοντας τὴν ἐλευθερία. Ἔρριξε τὸν ἄνθρωπο σὲ μιὰ πελώρια εὐθύνη, ἀνάλογη μὲ τὴν ἀξιοπρέπεια ἑνὸς ἐλευθέρου ὄντος.
Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἀπαλλάξη τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὰ βάσανα, ἂν τοὺς ἔπαιρνε πίσω τὴν ἐλευθερία. Καὶ ὁ Ντοστογιέφσκι ἐρεύνησε ἔντονα αὐτὴ τὴ δυνατότητα, νὰ ἀνακουφισθῆ ὁ ἄνθρωπος, ἀφοῦ θὰ χάση ὅμως τὴν ἐλευθερία τοῦ πνεύματος. Στὸν Ντοστογιέφσκι λοιπὸν βρίσκουμε μεγαλοφυεῖς σκέψεις ποὺ πρέπει νὰ ἐξαρθοῦν κατάλληλα. Ἡ ἐλευθερία γι’ αὐτὸν θίγει τὴν ἀνθρωποδικία καὶ τὴ θεοδικία. Σ’ αὐτὴν πρέπει νὰ ἀναζητηθῆ ἡ δικαίωση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ δικαίωση τοῦ Θεοῦ. Ὁλόκληρη ἡ πορεία τοῦ κόσμου εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἐλευθερίας σὲ μιὰ τραγικὴ ἐκδήλωση ποὺ συνδέεται μὲ τὸ κεντρικὸ αὐτὸ σημεῖο τῆς φιλοσοφίας τοῦ Ντοστογιέφσκι. Στὴν ἐλευθερία ἀναζητεῖ ὅλες τὶς πτυχὲς τῆς ἀνθρώπινης μοίρας. Τὸν ἐνδιαφέρει μόνο ὁ ἄνθρωπος, ὅπως παρουσιάζεται στὸ δρόμο τῆς ἐλευθερίας, ὅπως φαίνεται ἡ μοίρα τοῦ ἀνθρώπου στὴν ἐλευθερία καὶ ἡ μοίρα τῆς ἐλευθερίας στὸν ἄνθρωπο. Ὅλα του τὰ μυθιστορήματα εἶναι τραγωδίες, δοκιμασίες τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας. Ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει νὰ ὑφίσταται, ὅταν ἐπαναστατῆ μὲ τὴν ἐλευθερία, ὅταν ὁδηγῆται στὸν πόνο καὶ στὴν παραφορά, νιώθοντας ἔτσι πὼς εἶναι ἐλεύθερος. Κι ἔτσι ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ νὰ ἐγγίζη τὰ ἔσχατα βάθη τῆς ἐλευθερίας.
